This text was part of an address delivered at the Creative Writing Program of the University of Philadelphia, September 2005.
Fiction and the Dream John Banville
A man wakes in the morning, feeling light-headed, even somewhat dazed. Standing in the curtained gloom in his pyjamas, blinking, he feels that somehow he is not his real, vital, fully conscious self. It is as if that other, alert version of him is still in bed, and that what has got up is a sort of shadow-self, tremulous, two-dimensional. What is the matter? Is he “coming down with something”? He does seem a little feverish. But no, he decides, what is afflicting him is no physical malady. There is, rather, something the matter with his mind. His brain feels heavy, and as if it were a size too large for his skull. Then, suddenly, in a rush, he remembers the dream.
It was one of those dreams that seem to take the entire night to be dreamt. All of him was involved in it, his unconscious, his subconscious, his memory, his imagination; even his physical self seemed thrown into the effort. The details of the dream flood back, uncanny, absurd, terrifying, and all freighted with a mysterious weight—such a weight, it seems, as is carried by only the most profound experiences of life, of waking life, that is. And indeed, all of his life, all of the essentials of his life, were somehow there, in the dream, folded tight, like the petals of a rosebud. Some great truth has been revealed to him, in a code he knows he will not be able to crack. But cracking the code is not important, is not necessary; in fact, as in a work of art, the code itself is the meaning.
He puts on his dressing gown and his slippers and goes downstairs. Everything around him looks strange. Has his wife’s eyes developed overnight that slight imbalance, the right one a fraction lower than the left, or is it something he has never noticed before? The cat in its corner watches him out of an eerie stillness. Sounds enter from the street, familiar and at the same time mysterious. The dream is infecting his waking world.
He begins to tell his wife about the dream, feeling a little bashful, for he knows how silly the dreamed events will sound. His wife listens, nodding distractedly. He tries to give his words something of the weight that there was in the dream. He is coming to the crux of the thing, the moment when his dreaming self woke in the midst of the dark wood, among the murmuring voices. Suddenly his wife opens her mouth wide—is she going to beg him to stop, is she going to cry out that she finds what he is telling her too terrifying?—is she going to scream? No: she yawns, mightily, with little inward gasps, the hinges of her jaws cracking, and finishes with a long, shivery sigh, and asks if he would like to finish what is left of the scrambled egg.
The dreamer droops, dejected. He has offered something precious and it has been spurned. How can she not feel the significance of the things he has been describing to her? How can she not see the bare trees and the darkened air, the memory of which is darkening the very air around them now—how can she not hear the murmurous voices, as he heard them? He trudges back upstairs to get himself ready for another, ordinary, day. The momentous revelations of the night begin to recede. It was just a dream, after all.
But what if, instead of accepting the simple fact that our most chaotic, our most exciting, our most significant dreams are nothing but boring to others, even our significant others—what if he said to his wife, All right, I’ll show you! I’ll sit down and write out the dream in such an intense and compelling formulation that when you read it you, too, will have the dream; you, too, will find yourself wandering in the wild wood at nightfall; you, too, will hear the dream voices telling you your own most secret secrets.
I can think of no better analogy than this for the process of writing a novel. The novelist’s aim is to make the reader have the dream—not just to read about it, but actually to experience it: to have the dream; to write the novel.
Now, these are dangerous assertions. In this post-religious age—and the fundamentalists, Christian, Muslim and other, only attest to the fact that ours is an age after religion—people are looking about in some desperation for a new priesthood. And there is something about the artist in general and the writer in particular which seems priest-like: the unceasing commitment to an etherial faith, the mixture of arrogance and humility, the daily devotions, the confessional readiness to attend the foibles and fears of the laity. The writer goes into a room, the inviolable domestic holy of holies—the study—and remains there alone for hour after hour in eerie silence. With what deities does he commune, in there, what rituals does he enact? Surely he knows something that others, the uninitiates, do not; surely he is privy to a wisdom far beyond theirs.
These are delusions, of course. The artist, the writer, knows no more about the great matters of life and the spirit than anyone else—indeed, he probably knows less. This is the paradox. As Henry James has it, we work in the dark, we do what we can, we give what we have, the rest is the madness of art. And Kafka, with a sad laugh, adds: The artist is the man who has nothing to say.
The writer is not a priest, not a shaman, not a holy dreamer. Yet his work is dragged up out of that darksome well where the essential self cowers, in fear of the light.
I have no grand psychological theory of creativity. I do not pretend to know how the mind, consciously or otherwise, processes the base metal of quotidian life into the gold of art. Even if I could find out, I would not want to. Certain things should not be investigated.
The dream world is a strange place. Everything there is at once real and unreal. The most trivial or ridiculous things can seem to carry a tremendous significance, a significance which—and here I agree with Freud—the waking mind would never dare to suggest or acknowledge. In dreams the mind speaks its truths through the medium of a fabulous nonsense. So, I think, does the novel.
The writing of fiction is far more than the telling of stories. It is an ancient, an elemental, urge which springs, like the dream, from a desperate imperative to encode and preserve things that are buried in us deep beyond words. This is its significance, its danger and its glory.
end
رویا و داستان
یک روز صبح، مردی از خواب بیدار می شود. سردرگم و تا حدی متزلزل. با لباس خواب در ظلمات حاصل از پرده های اتاقش ایستاده و پلک هایش را باز و بسته می کند؛ احساس می کند خود واقعی، سرزنده و آگاهش نیست. انگار خود حواس جمعش هنوز در تختخواب است و این خودی که بیدار شده است چیزی بیش از یک سایه لرزان و دوبعدی نیست. جریان از چه قرار است؟ آیا ناخوش شده است؟ کمی تب دار به نظر می آید. اما نه، به این نتیجه رسیده که آنچه او را می آزارد بیماری جسمی نیست، بلکه ذهن اوست که به بیماری دچار شده است. احساس می کند مغزش از آنچه که باید سنگین تر است، انگار که در قاب جمجمه اش نمی گنجد. سپس، آن رویا به ذهنش هجوم می آورد.
از آن دسته رویاها بود که به نظر می رسد تمام شب باقیست. تمام وجودش درگیر آن شده بود، نیمه خوداگاهش، ناخوداگاهش، حافظه اش، تخیلاتش، حتی جسمش هم با این رویا دست و پنجه نرم می کرد. جزییات رویا به ذهنش هجوم آورد، عجیب، بی معنی، خوفناک و با سنگینی ای مبهم، سنگینی ای که به نظر می رسد تنها از عمیق ترین تجربیات زندگی نشأت می گیرد، عمیق ترین تجربیات هوشیاری. و در واقع، تمام زندگی اش، تمام بخش های مهم زندگی اش، به نوعی در این رویا خلاصه شده بودند، چفت در چفت، همچون گلبرگهای یک گل رز در این رویا تنیده شده بودند. حقیقتی بزرگ برایش آشکار شده بود، در قالب رمزی که به خوبی می داند که هرگز گشودنی نیست. حال آنکه رمزگشایی مهم نیست، اهمیتی ندارد؛ در واقع، همچون یک اثر هنری مفهوم در تار پور رمز تنیده شده است.
رب دوشامبر و دمپایی هایش را می پوشد و از پله ها پایین می رود. همه چیز در اطرافش عجیب و غریب به نظر می رسد. آیا چشمان همسرش طی شب گذشته کمی جا به جا شده بودند، چشم راستش کمی از چشم چپش پایینتر قرار گرفته است، یا آنکه همیشه همانطور بوده و او هیچوقت به آن توجه نکرده است؟ گربه در گوشه ای از اتاق غرق در رکودی عجیب به او چشم دوخته بود. صداهایی از بیرون خانه به گوش می رسند که آشنا و در عین حال رازآلود هستند. آن رویا عالم بیداری اش را نیز تحت تأثیر قرار داده است.
رویایش را برای همسرش تعریف می کند، کمی هم احساس خجالت می کند چرا که می داند اتفاقاتی که در خواب دیده است در نظر همسرش احمقانه می نمایند. همسرش به او گوش می دهد و از روی بی توجهی سرش را تکان می دهد. او سعی می کند سنگینی رویا را در لغاتش بگنجاند. کم کم به مهمترین بخش ماجرا نزدیک می شود، لحظه ای که در میان جنگلی تاریک مملو از نجواهای مبهم از خواب بیدار شد. همسرش به ناگاه دهانش را باز می کند، آیا می خواهد التماس کند که او دیگر ادامه ندهد؟ آیا می خواهد فریاد بزند آنچه را برایش تعریف می کند بیش از حد وحشتناک است؟ آیا می خواهد جیغ بزند؟ نه! خمیازه می کشد، آن هم چه خمیازه ای. همانطور که بریده بریده نفس می کشد، دهانش را آنقدر باز می کند که دو طرف فکش صدا می دهد، سپس نفسش را با سر و صدای زیاد بیرون می دهد و از او می پرسد که می خواهد ته مانده تخم مرغ را بخورد یا نه.
مرد با حالتی مغموم از ادامه روایت مایوس می شود؛ چون کسی که چیز گرانبهایی را به نمایش گذاشته باشد اما بیننده آن را نادیده گرفته باشد. همسرش چطور نتوانسته بود اهمیت چیزی که برایش تعریف کرده بود را درک کند؟ چطور نتوانسته بود درختان عریان و سیاهی آسمان را ببیند، آسمانی چنان سیاه که یادآوری آن حتی در بیداری کنونی، فضای اطرافشان را تیره می کرد. چطور نمی توانست همچون او نجواها را بشنود؟ کشان کشان به طبقه بالا رفت تا خود را برای یک روز عادی دیگر آماده کند. الهامات مبهم شب گذشته در حال کمرنگ شدن بودند، چرا که در نهایت چیزی بیش از یک رویا نبودند.
اما چه می شد اگر به جای این که بپذیرد هیجان انگیزترین، بی نظم ترین و مهمترین رویاهای ما برای دیگران، حتی برای همسرانمان، اهمیتی ندارند، چه می شد اگر به همسرش گفته بود: بسیار خب! نشانت می دهم! رویایم را با روشی خاص و پیچیده می نویسم که توهم بعد از خواندنش همان رویا را داشته باشی! توهم به خودت بیایی و ببینی نیمه شب در جنگلی تاریک پرسه می زنی، نجواهایی را بشنوی که خصوصی ترین رازهایت را در گوشت زمزمه می کنند.
شاید بهترین تمثیل برای فرایند نوشتن رمان همین باشد. نویسنده بر آن است که به خواننده همان رویا را القا کند. نه اینکه تنها آن را بخواند، بلکه د رواقع تجربه اش کند، خودش آن رویا را ببیند، خودش آن رمان را بنویسد.
حال اینها اظهاراتی خطرناکند. در این عصر پسادینی و با وجود بنیادگرایان مذهبی—مسیحی، مسلمان و غیره—که تنها بر این مفهوم که زمانه ما زمانه بعد از مذهب نیست صحه می گذارند—انسانها سخت به دنبال یک نظام اعتقادی نو هستند. چیزی به طور کلی در هنرمندان و به طور اخص نویسندگان دیده می شود که به آنها شمایلی کشیش گونه می دهد: اعتقاد راسخشان به کیشی آسمانی، ترکیبی از غرور و فروتنی، تعهدات روزانه، آمادگی ذهنی و تمام و کمال آنها برای واکاوی و بررسی مصائب و ترس های عمومی. نویسنده وارد یک اتاق می شود، با تقدسی نقض ناپذیر— که آنرا تحقیق می نامیم—و ساعتها در سکوت محض همانجا می ماند. در آنجا با کدام خدایان ارتباط برقرار می کند؟ چه اعمال اعتقادی و یا مذهبی انجام می دهد؟ قطعاً چیزی را می داند که دیگران، بی خبران، نمی دانند؛ قطعاً به نوعی آگاهی ورای آگاهی دیگران دست یافته است.
یقیناً اینها چیزی بیشتر از توهم نیستند. هنرمند یا نویسنده در مورد موضوعات مهم زندگی و روح چیزی بیشتر از دیگران نمی داند، در واقع شاید حتی کمتر بداند. تناقض در اینجاست. هنری جیمز می گوید ما در جهالت به سر می بریم، تمام توانمان را به کار می بندیم، از داشته هایمان می بخشیم، ولی الباقی معجزه هنر است. و کافکا، با خنده ای تلخ، اضافه می کند: هنرمند فردی است که حرفی برای گفتن ندارد.
نویسنده کشیش نیست، جادوگر نیست، پیشگو هم نیست. حال آنکه اثر او از اعماق چاهی ظلمانی که پناهگاه خود واقعی است بیرون کشیده می شود، در حالی که از روشنایی واهمه دارد.
من فرضیه رواشناسی مهمی در زمینه خلاقیت ندارم. و تظاهر هم نمی کنم که می دانم ذهن، چه خوداگاه و چه ناخوداگاه، چگونه کالبد بی روح و آهنین زندگی روزمره را به ساختار زرین هنر تبدیل می کند. حتی اگر هم می توانستم از آن سر دربیاورم، تمایلی به آن نداشتم. بهتر است انسان راجع به بعضی چیزها کنجکاوی نکند.
عالم خیال عالم عجیبی است، همه چیز در آن به طور همزمان هم واقعی است و هم خیالی. پیش پا افتاده ترین و مسخره ترین چیزها بسیار مهم جلوه می کنند، آنقدر مهم که —در اینجا باید با گفته فروید موافقت کنم—ضمیر هوشیار هیچگاه یارای اظهار یا تأیید آن را ندارد. در عالم خیال، ذهن حقایق خود را با زبانی مملو از شگفتی های بی معنی بیان می کند. به عقیده من، در رمان هم همین اتفاق می افتد.
داستان پردازی با قصه گویی تفاوتی عمده ای دارد. داستان پردازی انگیزشی دیرینه و بدوی است که، همچون رویا، برگرفته از ضرورتی مبرم به رمزگذاری و حفظ آنچه که در اعماق وجود ما، ورای کلام، مدفون شده است می باشد. اهمیت، خطر و شکوه آن در اینست.
پایان